انسان بالغ به طور معمول بين 30 تا 32 دندان دارند. دندان‌ها وظيفه خورد كردن و تكه تكه كردن مواد غذايي را بر عهده دارند. هر كدام از انواع مختلف دندان كار خاصي انجام ميدهد و براي جويدن مواد غذايي خاصي عمل ميكنند. در ادامه با بخش هاي مختلف دندان و شايعترين مشكلات مربوط به آن بيشتر آشنا خواهيد شد.
ساختار و عملكرد
ريشه يا (Root)
ريشه بخشي از دندان است كه درون استخوان قرار دارد و باعث فيكس شدن دندان در جاي خود ميشود. ريشه تقريباً دو سوم كل دندان را تشكيل ميدهد.
ريشه از چندين بخش تشكيل شده است:
- كانال ريشه يا (Root canal): كانال ريشه گذرگاهي است كه شامل پالپ دندان است.
- سمنتوم يا سمان (Cementum): به اين ماده سمنت يا سيمان دندان نيز اطلاق ميشود. سمنتوم يك ساختار شبه استخواني دارد كه به رباط هاي پريودنتال متصل شده است.
- رباط پريودنتال (Periodontal ligament): رباط پريودنتال از بافت همبند و فيبر كلاژن ساخته شده است. اين رباط‌ها شامل اعصاب و عروق خوني هستند.
- اعصاب و رگ هاي خوني (Nerves and blood vessels): رگ‌هاي خوني رباط پريودنتال را با مواد مغذي تغذيه ميكنند. عروق عصبي نيز به كنترل ميزان نيرو مورد استفاده هنگام جويدن غذا كمك ميكنند.
- استخوان فك (Jaw bone): استخوان فك كه استخوان آلوئولار نيز ناميده ميشود، استخواني است كه حاوي حفرات دنداني است كه ريشه دندان‌ها را درون خود جاي ميدهد.
گردن (Neck)
گردن ساختاري است كه ما بين تاج و ريشه دندان قرار دارد.
گردن سه بخش اصلي دارد:
- لثه ها (Gums): لثه نوعي بافت گوشتي و صورتي است كه به گردن دندان و سمنتوم متصل شده است.
- پالپ (Pulp): پالپ يا مغز دندان بخش دروني دندان است. اين بخش از رگ‌هاي خوني ريز و بافت عصبي ساخته شده است.
- حفره پالپ (Pulp cavity): حفره پالپ فضاي داخل تاج دندان است كه شامل پالپ است.
تاج (Crown)
تاج دندان بخشي از بافت دندان است كه در دهان به راحتي قابل مشاهده است زيرا از دندان لثه ها خارج شده است.
تاج دندان شامل سه بخش است:
- تاج آناتوميكي يا تشريحي (Anatomical crown): تنها بخشي از دندان كه قادر به مشاهده آن هستيم.
- مينا (Enamel): مينا بيروني‌ترين لايه دندان است و به عنوان سخت‌ترين بخش بدن شما، به محافظت از دندان در برابر باكتري‌ها كمك مي كند. مينا علاوه بر اين به استحكام بدن حين جويدن كمك ميكند.
- عاج (Dentin): عاج لايه اي از بافت معدني درست زير ميناي دندان است. اين بخش، دندان را در برابر گرما و سرما محافظت ميكند.
شرايط، بيماري و مشكلات شايع مربوط به دندان‌ها
دندان‌هاي شما بطور روزانه كاركردها و فعاليت زيادي انجام مي‌دهند كه باعث ميشود مستعد ابتلا به انواع مشكلات باشند. برخي از شايعترين بيماري‌ها و مشكلات مربوط به اين بخش از دهان عبارتند از:
حفرات و سوراخ‌ها (Cavities)
حفرات دندان سوراخ هاي كوچكي هستند كه در اثر فعاليت باكتري‌ها و اسيدي شدن محيط دهان بر روي سطح دندان‌ها ايجاد ميشود. در صورت عدم رسيدگي و درمان، اين حفره‌ها گسترش پيدا كرده و عميق‌تر مي‌شوند تا درنهايت به پالپ دندان نفوذ كنند. سوراخ شدن دندان ميتواند باعث بروز درد و حساسيت به گرما و سرما شود. در موارد شديدتر اين سوراخ‌ها ممكن است منجر به شكل‌گيري عفونت يا ريزش دندان شوند.
پالپيت (Pulpitis)
پالپيت به التهاب پالپ دندان ها اشاره دارد، كه اغلب به دليل گسترش حفرات و عميق تر شدن آن ها رخ ميدهد. علائم اصلي پالپيت يا التهاب پالپ، درد شديد و حساسيت در دندان آسيب ديده است. اين وضعيت ميتواند درنهايت منجر به عفونت و ايجاد آبسه در ريشه دندان شود.
بيماري پريودنتال (Periodontal disease)
بيماري پريودنتال گاهي اوقات بيماري لثه نيز خوانده ميشود. اين بيماري در واقع يك عفونت در لثه است. علائم شايع اين مشكل شامل موارد زير مي‌شوند:
- قرمز شدن، تورم، خونريزي و عقب كشيدن يا بالا رفتن لثه‌ها
- بد بو شدن دهان
- درد
- حساسيت
- و شل شدن دندان‌ها
استعمال دخانيات، مصرف برخي داروهاي خاص و بهداشت ضعيف دهان و دندان ميتواند خطر ابتلا به بيماري‌هاي مربوط به لثه ها را افزايش دهد.
مال اكلوژن (Malocclusion)
مال اكلوژن به عدم هماهنگي و عدم تراز بودن دندان‌ها گفته ميشود. اين وضعيت ميتواند باعث كراودينگ يا نامرتبي دندان ها، اوربيت و آندربيت شود. مال اكلوژن اغلب ارثي است، اما موارد زير نيز ميتواند باعث اين وضعيت شود:
- مكيدن انگشت شست
- استفاده طولاني مدت از پستونك يا بطري‌ها
- از دست دادن دندان و يا عدم خروج دندان از لثه ها
- و يا لوازم بي كيفيت و نامناسب دندانپزشكي
خوشبختانه مال اكلوژن معمولاً با بريس ارتودنسي قابل اصلاح است.
براكسيسم و دندان قروچه (Bruxism)
براكسيسم در واقع همان سايش ناشي از دندان قروچه است كه در آن دندان هاي دو فك بالا و پايين به سختي و فشار روي هم سايده مي‌شوند. افراد مبتلا به براكسيسم غالباً از اين امر آگاه نيستند. زيرا بسياري ازآن ها فقط هنگام خواب اين كار را انجام مي‌دهند. دندان قروچه با گذشت زمان، برويكسيسم ميتواند ميناي دندان را تحت فشار قرار داده و منجر به آسيب و حتي ريزش و افتادن دندان شود. دندان قروچه همچنين ميتواند باعث درد دندان، فك و گوش شود. به طور كلي اين كار بسته به شدت آن، ميتواند به فك نيز شما آسيب برساند و از باز و بسته شدن صحيح آن جلوگيري كند.
آبسه (Abscess)
آبسه دندان يك ساختار چركي ناشي از عفونت باكتريايي است. اين ساختار ميتواند باعث بروز درد دندان شود كه در نهايت به فك، گوش يا گردن شما گسترش ميابد. علائم ديگر آبسه شامل حساسيت دندان، تب، تورم يا تورم در گونه ها و صورت افراد مبتلا است. اگر فكر ميكنيد آبسه دندان داريد فوراً به دندانپزشك يا پزشك مراجعه كنيد. در صورت عدم درمان آبسه، عفونت ناشي از آن ميتواند به سينوس ها يا مغز افراد گسترش يابد.
فرسايش دندان (Tooth erosion)
فرسايش دندان تجزيه و از بين رفتن ميناي دندان ناشي از تاثير اسيد يا اصطكاك است. غذاهاي و نوشيدني‌ها اسيدي باعث ايجاد درجات مختلفي از فرسايش دندان مي‌شوند. برخي از مشكلات گوارشي مثل ريفلاكس اسيد از معده به مري و دهان نيز مي تواند باعث بروز درجاتي از فرسايش شود. علاوه بر اين، خشكي طولاني مدت دهان نيز ميتواند باعث اصطكاك شود و منجر به فرسايش دندان شود. علائم رايج فرسايش دندان شامل درد، حساسيت و تغيير رنگ است.
تاخير در بيرون آمدن دندان‌هاي دائمي يا (Tooth impaction)
در اين شرايط با توجه به محدوديت‌هايي، دندان‌ها قادر به خارج شدن از بافت لثه نيستند. براي مثال زماني كه فك كوچك باشد و يا دندان‌ها بسيار نامنظم باشند، برخي از آنها فضايي براي بيرون آمدن از لثه ندارند و همچنان زير لثه ها مدفون خواهند بود.
علائم بيماري دندان
مشكلات و بيماري هاي مربوط به بافت دندان مي تواند علائم مختلفي ايجاد كند كه البته همه اين علايم آشكا نيستند. در صورت بروز يا مشاهده هر كدام از علايم زير حتما با دندانپزشك خود صحبت كنيد:
- درد دندان
- درد فك
- درد گوش
- حساسيت به گرما و سرما
- درد ناشي از مصرف غذاها و نوشيدني‌هاي شيرين
- بوي بد دهان به صورت مزمن
- متورم شدن لثه ها
- تغيير رنگ لثه ها
- خونريزي از لثه
- لق شدن دندان
- تغيير رنگ بافت دندان
- تب
مراقبت از دندان ها
با مراقبت از دندان‌هاي خود و رعايت نكات بهداشت دهان و دندان مي‌توانيد از بروز بسياري از شرايط و مشكلات مروبط به دندان پيشگيري كنيد. براي قوي و سالم نگه داشتن دندان‌هاي خود، نكات و توصيه‌هاي زير را جدي بگيريد:
- دندان‌هاي خود را به صورت روزانه و براي دو بار با استفاده از خميردندان مسواك بزنيد.
- روزي يك بار از نخ دندان استفاده كنيد
- هر سه ماه يك بار مسواك خود را تعويض كنيد
- هر 6 ماه يكبار براي تميز كردن حرفه اي دندان‌هاي خود به دندانپزشكي مراجعه كنيد
- مصرف غذاهاي قندي و نوشيدني را محدود كنيد
- اگر سيگار مي‌كشيد، در مورد راه‌هاي ترك آن با پزشك خود صحبت كنيد
دنیای موها: راهنمای جامع نگهداری از کلاه گیس، شستشوی کلاه گیس و اکستنشن مو